6 mld euro grozi Polsce za niewdrożenie unijnej dyrektywy 91/271/EWG, a raport NIK nie napawa optymizmem

Przyczynami tego były błędy i zaniechania kontrolowanych jednostek oraz niewystarczające regulacje prawne.

Najwyższa Izba Kontroli skontrolowała: Ministerstwo Infrastruktury, Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie (PGW Wody Polskie), Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), 16 wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej (wfośigw), 44 urzędy gmin (w Warszawie część kontrolowanych zadań powierzono zarządom dzielnic i nie były przedmiotem kontroli), 44 przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne. Kontrolą objęto okres od 1 stycznia 2018 r. do 30 września 2020 r.

Dyrektywa 91/271/EWG zobowiązuje do wyposażenia wszystkich aglomeracji w system zbierania ścieków komunalnych oraz do poddania tych ścieków skutecznemu oczyszczeniu przed ich odprowadzeniem. Zgodnie z postanowieniami Traktatu Akcesyjnego, podpisanego przez Polskę, wymagania dotyczące systemów kanalizacji i oczyszczania ścieków komunalnych powinny być wdrożone do 31 grudnia 2015 r.

Dokumentem strategicznym, który ma zapewnić wdrożenie dyrektywy jest Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK). Oszacowano w nim potrzeby i określono działania na rzecz wyposażenia aglomeracji miejskich i wiejskich w systemy kanalizacyjne oraz w oczyszczalnie. Aktualne założenia Programu dotyczą oczyszczalni w aglomeracjach o równoważnej liczbie mieszkańców (RLM) powyżej 2000. KPOŚK był pięciokrotnie aktualizowany – ostatni raz w 2017 r. Zadania związane z Programem realizowały gminy wchodzące w skład aglomeracji.

Gminy mają obowiązek prowadzenia ewidencji zbiorników bezodpływowych na nieczystości ciekłe (szamb) oraz przydomowych oczyszczalni ścieków. Na 43 skontrolowane gminy takie ewidencje prowadzono w 39. Analiza danych wykazała, że tylko w nielicznych przypadkach możliwe było ustalenie w gminach wymaganej częstotliwości opróżniania zbiorników bezodpływowych. A jest to sposób na zweryfikowanie wypełniania obowiązku opróżnienia przez właściciela takich zbiorników.

W 18 gminach prowadzono kontrole prawidłowości opróżniania zbiorników bezodpływowych lub przydomowych oczyszczalni oraz posiadania wymaganych umów i dowodów opłat za te usługi. W 5 z tych gmin kontrole miały charakter interwencyjny w wyniku zgłoszonych skarg.

Mimo posiadania informacji o braku umów na opróżnianie szamb żadna z gmin nie zorganizowała zastępczego opróżniania i nie wydała związanej z tym decyzji o wysokości opłaty za wywóz.

W okresie objętym kontrolą w 41 przedsiębiorstwach, które prowadziły ewidencje awarii, wystąpiło ponad 11 tys. awarii sieci, przepompowni ścieków lub stacji zlewnych. Najczęściej powodem była niedrożność spowodowana dostaniem się piasku i innych zanieczyszczeń z ulic oraz niewłaściwe użytkowanie sieci przez mieszkańców, np. wrzucanie materiałów sanitarnych. Najistotniejsze były awarie układu przesyłowego dostarczającego ścieki z części lewobrzeżnej Warszawy do oczyszczalni ścieków komunalnych „Czajka”.

Najwyższa Izba Kontroli wnosi o uporządkowanie i uszczegółowienie przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.

Do Ministra Infrastruktury – o wprowadzenie takich zmian w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, które pozwoliłyby m.in. na:

• określenie przez ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej wymaganego zakresu danych niezbędnych do prowadzenia ewidencji zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków;

• wprowadzenie obowiązku dokonywania przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta weryfikacji kwartalnych sprawozdań składanych przez przedsiębiorców zajmujących się opróżnianiem zbiorników bezodpływowych i transportu nieczystości ciekłych;

• uzyskanie z ww. kwartalnych sprawozdań informacji pozwalających na skuteczne nadzorowanie postępowania z nieczystościami ciekłymi;

• wprowadzenie sankcji za nieprzekazanie sprawozdania kwartalnego;

• wprowadzenie kar pieniężnych za nieprzyłączenie nieruchomości do istniejącej sieci kanalizacyjnej albo za brak zbiornika bezodpływowego nieczystości ciekłych lub przydomowej oczyszczalni ścieków;

• wprowadzenie kar pieniężnych za niestosowanie wywozu zastępczego ścieków.

Do Prezesa PGW Wody Polskie – o zapewnienie skutecznej weryfikacji danych podawanych w sprawozdaniach jednostkowych z realizacji KPOŚK za dany rok.

Do prezesów Zarządu NFOŚiGW i zarządów wfośigw – o rozważenie możliwości zwiększenia poziomu dofinansowania zadań dotyczących gospodarki ściekowej w formie bezzwrotnej na terenach objętych KPOŚK.

Do wójtów, burmistrzów, prezydentów miast o:

• wprowadzenie w organizacji urzędu gminy wiodącej zadań związanych z pełnieniem tej funkcji;

• rzetelne sporządzanie sprawozdań z realizacji KPOŚK, w tym weryfikowanie prawidłowości ich projektów przygotowanych przez inne jednostki;

• bieżącą weryfikację kwartalnych sprawozdań składanych przez przedsiębiorców zajmujących się opróżnianiem zbiorników bezodpływowych i transportem nieczystości ciekłych;

• pozyskiwanie wszystkich niezbędnych danych oraz bilansowanie ilości powstających i oczyszczanych ścieków na terenie gminy (dla identyfikacji nieprawidłowości w postępowaniu ze ściekami przez właścicieli nieruchomości) oraz egzekwowanie od właścicieli nieruchomości prawidłowego zbierania i pozbywania się nieczystości ciekłych;

• identyfikowanie wszystkich nieruchomości, które powinny być podłączone do sieci kanalizacyjnej i skuteczne egzekwowanie obowiązku podłączenia nieruchomości do sieci od ich właścicieli.